Araç marş destek için yedek güç seçimi:
Bir arabada akünün 4-5 tane
görevi vardır. Arabanın yaşı ve cinsine göre bu görevler ve sayısı değişir
ancak aküyü vazgeçilmez kılan kayıtsız şartsız 1 numaralı görev motorun
çalışmasını sağlayacak marş gücünü vermektir. akülerle ilgili pilbilgi.blogspot.com adresinde geniş bilgi mevcuttur.
1920lere kadar motoru kolçakla
dışarıdan elle çalışmak gerektiği için akü sorunu yoktu ancak ancak dönemin
ilkel ve büyük motorlarında bu hem çok ciddi güç istiyordu hem de sistem
kazalara çok açıktı.
KOL
GÜCÜYLE ÇALIŞTIRILAN ARABALARA ÖRNEKLER.
1920lerin ortalarında (yanlış
hatırlamıyorsam 1926da) Chrysler (bizde Dodge-doç) olarak bilinir. Marş motoru
ve marş sistemini icat etti ve akü motorlu taşıtlarla ilgili hayatımızın bir
parçası oldu.
Aracınız istediği kadar modern,
pahalı, ultra güvenlikli…vb olsun iş sonunda gelir aküye dayanır. Akü görevini
yapıp motoru çalıştıramazsa bütün o teknoloji bir hiçten ibarettir. konunun ayrıntılarını pilbnilgi.blogspot.com adresinden bulabilirsiniz.
Akü bir sebepten bittiğinde neler
yapılabilir:
1- Yedek
akü taşımak:
Denedim ve pek akılcı bir çözüm
olmadığını söyleyebilirim. Öncelikle çok ağır ve hacimli bir çözüm. 60 Ah’ lık
bir akü ortalama 15 kg. standart binek arabada yedek akü taşımak çok fazla alan
ve hacim kaybı. Aracınızın aküsü 60 A’yken kalkıp 45lik akü taşırsanız o da
ekstra bir risktir. Boşuna orjinaline 60 takmadılar. Yedek akünüz gerekli akımı
sağlayamazsa boşa taşımış olursunuz. Ama yedek aküm yeni diyecek olursanız yeni
paketli aküler sadece %80 doludur. Ayrıca hiç kullanmasanız bile bu aküler 6-7
ayda bir boşalır. Şarj etmeyi unutursanız tamamen biter ve araç aküleri 12
volta düştüğünde zaten ölmüş demektir. (bkz akü doluluk ölçümü makalesi).
Akünüzün uzun ömürlü olması için özel bir şarj rejimi gerekir. Bunu akünüzü
çakmak tan alacağınız elektrikle sağlayamazsınız. İkinci bir konjektör takmanız
gerekir. Masraftır risktir. Direk ana aküye paralel bağlamak mümkündür ancak
özdeş olmayan akülerden daha eski olanı daha yeni aküyü kısa zamanda eskitir.
Ayrıca kablolama uygun olmazsa marş anında yangın çıkarabilirisiniz. Diğer
yandan rabaların şarj sistemleri belli bir kapasite içindir ve ikinci bir
konjektör kullanmadan direk ana aküden 2 aküyü şarj etmek isterseniz diyotları
kısa zamanda yakabilirsiniz. Genelde büyük araçlarda bu sorun daha azdır ama
her zaman vardır. İkinci konjektör de sorunu genelde tamamen çözmez ama 1 yılda
bozulacak parçanız 3-5 yıl daha dayanır. Aynı anda 2 akü takarım onu da çok
fazla deşarj etmem akü voltajı 12.4e düşünce de yolda kalmadan aküyü
değiştiririm derseniz sıfıra yakın zararla kurtarırsınız. Veya bir invertör
bağlarım invertöre de ev tipi şarj aleti takar sürekli şarj ederim derseniz o
da olur ama ciddi yer sorunu çıkar.
Günümüzde pek çok elektronik araç orijinal
aküsünden farklı bir kapasitede akü takıldığında hata ışığı verir. Kısacası ana
aküye paralel bir akü daha bağlamak çoğunlukla başka dertler getirir.
Aracım
çok büyük. 5-6 ayda bir (hatta ideali 3 ayda 1) eve çıkarıp düzgün bir aletle
şarj ederim diyorsanız olur. Akü alıp arabaya koyayım bir ara kullanırım
derseniz ihtiyaç duyduğunuzda yolda kalmaya devam edersiniz.
İyi izole
edilmemiş bir aküden kolaylıkla bagaja asitli su saçılabilir. Akülerde sülfirik
asit vardır ve en güçlü ilk 5 asitten biridir. Arabanızın kasasına epey zarar
verir. Elektrik aksama bulaşırsa o kısmı zamanla tamamen eritir. O yüzden
alacaksanız tam kapalı akü alın ve yine de akünün devrilmeyeceği bir mekanizma
kurun. Genelde kalın don lastiği iş görür. Arada bir lastiği değiştirmeyi
unutmayın.
Özetle
yedek akü al unut tarzı bir şey değildir. Sık bakım ister.
YEDEK
AKÜ OLDUKÇA AĞIR VE HACİMLİDİR
JEL
AKÜLER HARİÇ AKÜLERİN İÇİ SIVIDIR VE AKMA İHTİMALİ VARDIR
2- Kuru
akü içeren yol yardım tipi marş destek:
Uzun zaman önce aküler hakkında
bu kadar tecrübe edinmeden evvel ups aküsüyle araca marş verilebileceğini
düşünerek uzun zaman yanımda 12v 7 Ah akü taşıdım. Yolda hiç ihtiyacım olmadı
ama bir iddiaya girdiğimde kaybettim.
Bir ara çok yaygındı; hala da
piyasada var. Hem marş desteği veren, hem ışıklı hem de bazı modelleri lastik
şişiren çeşit çeşit ürün vardı. O ürünler içlerinde ups aküsü benzeri bir kuru
akü taşır. O aküler marş basacak akımı veremeyeceği için içlerindeki
kapasitörlerde birkaç saniye 200 amper civarı (cihazın kalitesine göre değişir)
akım verecek kadar gücü toplar ve marş destek için bu kapasitörleri
kullanırlar.
Kış aylarında marş süresi
uzayınca genelde bu cihazlar yeterli gelmez. Ayrıca dizel araçlar motor
çalışmadan önce 60-70 amper kadar akım çektiği için kapasitörleri boşaltır ve
marş işi başka bahara kalır. Pek çok markanın kullanma kılavuzunda dizel
araçlar için uygun değildir diye yazardı zaten.
Ayrıca bu cihazlarında 3-4 ayda
bir şarj edilmeye ihtiyaçları vardır. Kullanılmasa bile 2-3 yılda bir de
içlerindeki akünün değiştirilmesi gerekir. Son olarak bu cihazlarda oldukça
büyüktür.
KURU AKÜLER DAHA DAYANIKLI VE UZUN ÖMÜRLÜDÜR ANCAK
ANLIK AKIM KAPASİTELERİ DÜŞÜKTÜR
KURU
AKÜ İÇEREN AKÜ DESTEK SİSTEMİ. TEKNOLOJİ NE KADAR İLERLESE DE HALA BÜYÜK.
ALBENİSİ OLSUN DİYE ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLER
EKLENMİŞ.
GERÇEK
KAPSAMLI ÜRÜNLER ÇOK BÜYÜK OLUR. TAŞINAMAZ.
3- Akü
ara kablosu:
Bu iş için kullanılabilecek en
ucuz yöntemdir. Hemen her yerde bulunur. İsterseniz kendiniz bile
yapabilirsiniz. Çok basittir ve arıza yaşamanız pek olası değildir. Yine her
zamanki gibi ancak:
a- İyi
kalite malzeme bulmak zordur. Genelde küçük ve hafif olsun diye (bir de ucuza
kaçmak için) olması gerekenden ince kablo kullanılır. Küçük benzinli motorlarda
çok sorun olmaz ancak daha büyük benzinli motorlarda be her türlü dizel motorda
genelde piyasada satılan kablolar yetersiz gelir. Akım alacağınız araç
çalışırken kendi akünüzü şarj edip marş alabilirsiniz ancak bu da zaman
demektir. Beni 2 defa ara kablo yolda bıraktı.
b- Adam
gibi yapılmışlarda piyasa malları da yine de nispeten büyük ve ağırdır.
c- Kablonuz
iyi olsa ve koyacak yeriniz de olsa ara kabloyu kullanmak için ikinci bir
taşıta ihtiyacınız vardır. Her zaman ikinci taşıt imkanınız olmaz. Nadir de
olsa ikinci taşıtın kutup veya voltajı da uyumsuz olabilir.
d- Yeni
elektronik araçlarda ara kablolamayı doğru yapamazsanız iki araca da ciddi
zarar verebilirsiniz.
e- Akımı
alacak araç akımı verecek araçtan fazla büyükse akımı veren araca zarar
verebilir. Bunu tahmin etmenin de bir yolu yoktur. Örneğin 1.4 benzinli bir
araç 1.6 hatta 1.8 motora kolaylıkla marş verebilir. Aşağı yukarı o kapasitede
bir dizel aracı çalıştırmak da çok zor olmaz.
Ancak daha büyük benzinli veya dizel motorlu bir araca küçük motorlu bir
araçtan marş vermeye çalışırsanız muhtemelen akünüz yetmez. Motor çalışırken
marş vermeye kalkarsanız da alternatör diyotlarını büyük ihtimalle yakarsınız.
Küçük motorlu araçlar zarar görmeye daha yatkındır. 2.0 motor bir ara. Özel bir
durum yoksa yazın 4500 motor bir araca marş verebilir ama 1.2 bir araç 2.0
motora bile marş verirken zarar görebilir. Arabanızın motoru 1.6nın altındaysa
motor çalışırken sizinkinden daha büyük bir motoru olan araca marş desteği
vermeyin. Motor kapalıysa kolay kolay sorun yaşamazsınız.
YETERİNCE KALIN OLMAYAN KABLO İŞİNİZİ GÖRMEZ
UYGUN KALINLIKTA OLANI DA AĞIR VE BÜYÜKTÜR.
uygulamak da bazen çok zahmetli olur.
4- Lityum
pilli marş destek sistemleri:
Son yıllarda hobi amaçlı uzaktan
kumandalı araba ve hava araçlarında kullanılmak üzere nominal kapasiteye sahip
ancak anlık akım kapasitesi nominal kapasitesinin 50 katına kadar çıkabilecek
piller çıktı.
8000 mAh kapasiteli ve 30 C; yani
kapasitesinin 30 katını kısa süreliğine verebilen; bir lityum pil 8000*30= 240
000 mA=240 amper akımı 5-10 saniye kadar verebilir. Pek çok binek aracın marş
akımı kışın bile 250 amperi geçmediği için bu sistem işinizi rahatlıkla görür.
Gerçekten 8000mAh kapasite ve 30 C bir batarya kolaylıkla 3000 ccye kadarki
benzinli motorları çalıştırabilirsiniz. 5-10 saniye kısa gelebilir ancak ciddi
bir sorunu olmayan bir araba zaten bu sürede çoktan çalışmış olur. Kuru akülü
sistemler bu akımı çoğunlukla 5 sn bile veremez.
Bu tip piller artık lityum
polimer (LiPo) yapıdadır ve hem enerjilerini uzun zaman saklarlar, hem
patlamaya daha dayanıklıdırlar ve patlamaları daha küçük bir alev çıkarır; hem
de sıcağa karşı daha dayanıklıdırlar.
Yine bir ancak vardır. Dizel
araçlarda motorinin yanmaya hazır hale gelmesi için pistonun ısıtılması
gerekir. Dizel araçlarda kızdırma bujisi bu yüzden vardır ve sanılanın aksine
bu bujiler akaryakıt deposunun içinde değil pistonların içindedir.
Dizel motorlarda marştan önce her
bir pistonun yaklaşık 300 derece sıcaklığa ulaşması gerekir. Bu eni konu bir
enerji gerektirdiğinden 3000cc ve altı motora sahip dizel araçlarda her bir
piston için yaklaşık 15-20 amper arası bir elektrik tüketimi ile pistonlar ısıtılır.
4 silindirli bir araçta bu durum 70-80 amper arası bir tüketim anlamına gelir.
Üstelik bu tüketim marş gibi birkaç saniyeliğine değil 15-20 saniye; kış aylarında
yarım dakika; boyunca sürer.
Diğer yandan dizel motorlarda
yanma için daha yüksek bir enjektör basıncı gerektiğinden marş öncesinde ve
süresince fazladan 10 amperlik akıma daha ihtiyacı vardır.
Bu nedenle benzinli araçlar
marştan önce 4-6 amper arası akım kullanırken dizel araçlarda bu rakam 80 amper
civarındadır. 8000-10 000 mAh kapasiteli bir batarya dizel bir aracın marş
öncesi akım ihtiyacını ancak karşılar belki onu da karşılamaz. Bu nedenle 8000
mAh 30C kapasiteli bir lipo pil 2500 cc benzinli motorlu bir aracı kışın bile
kolaylıkla çalıştırırken 1,4 dizel arabayı çalıştıramaz. Zorlarsanız pili
patlatırsınız.
Bu yüzden dizel araçlarda en az
15 000 mAh, tercihen 20 000 mAh kapasiteli bir marş pili kullanmanız
gereklidir.
Lityum marş destek sistemleri çok
küçük ve hafiftir. Büyük bir tanesi bile bir kitap büyüklüğündedir. Küçükleri
sigara paketinden biraz daha büyüktür. En ağırının ağırlığı yarım kiloyu bile
bulmaz. Pillerinin ömrü de kalitesine göre 2-6 yıl arasıdır. Üzerlerindeki şarj
göstergesi şarjdan çektikten sonra 1 gün içinde %90a düşüyorsa iç pili
değiştirin. Hatta atın ve yenisini alın.
Ayrıca şarjlarını 1 yıla kadar
saklayabilirler ve gerektiğinde araba çakmaklığından bile şarj olurlar. Diğer
yandan telefon şarjı ve fener gibi yan özellikler koymak çok daha kolaydır.
Yüksek akım çıkışlı 18650
pillerle marş desteği verilebilir mi? Bence denemeyin. 18650 pillerin en yüksek
akım vereni 30 amper verir. 240 amper alabilmek için 2 tane paralel pil
gerekir. 12 volt alabilmek için de 4 adet seti seri bağlamanız gerekir. Bu
durumda her biri 8er paralel pilden oluşan 4 er seri bağlantılı grup gerekir.
Bu da 4*8=32 adet 18650 demektir. Hala küçük ve hafif olmakla birlikte lipo
alternatiften 4-5 kat daha büyük ve maliyetli olacaktır.
Ayrıca 18650 pillerde kullanılan
lityum kimyası sıcaklığa daha duyarlıdır ve yazın pilin ömrünün büyük kısmı
tükenir. Diğer yandan 18650ler çelik kaplama olduğundan lipolara göre 3-5 kat
daha ağırdır. Daha da yetmedi 18650 pillerin içeriği organik çözücü içerir. Bu
yüzden hem patlamaya daha hazırdırlar hem de patlamaları halinde çok büyük
olasılıkla suyla sönmeyen bir yangın çıkarırlar. Bu yüzden denemeyin.
ÇOK KÜÇÜK ALANDA DEĞİŞİK ÖZELLİKLER
İÇEREBİLİR.
OLDUKÇA KÜÇÜKTÜRLER. ÇOĞUNUN BATARYA KISMI MAŞALARINDAN KÜÇÜKTÜR.
DARBELERE VE SARSINTILARA DAHA DAYANIKLI ŞEKİLDE YAPILIRLAR.
